PEDAGOGIA ANDINA - PRINCIPIOS

YAWAR




Sumaq Kawsay Taripanapaq
Proyecto Curricular Regional – PCR

Escribe: Jaime Núñez Huahuasoncco

Muchos se preguntan ¿Para que El Proyecto Curricular Regional-PCR? En esta ocasión Intentaremos responder concretamente… Para promover y fortalecer una pedagogía descolonizante, con todas sus debilidades, se trata de una pedagogía liberadora, propuesta genuina e histórica a favor de los hombres del Perú Andino Amazónico de todas las sangres y tenía que ser desde la Región que nunca renuncio a la lucha por la verdadera independencia del Perú Tawantinsuyano. Puno la capital de la Cultura Andina.
Tukuy qhichwa llaqtakunapi kastilla simillapi yachay wasikunapiqa yachachiqkuna, yachaqaq wawakunata yachachirqanku, ichaqa mana ñuqanchikpa yachayñinchiktachu, aswanpas chay ispañul runakunaq yachayñinta manapas qhichwa yachayñinchik allinchu kanmanhina.
Kunan watakuna 480 wata qhipaman, qhichwa aymara runaq wawankuna, yachachiq kapuspa, yuyayta hap’irimuspa chanincharimuchkayku, iskay simipi iskay kawsaypi yachachiyta, EIB EIB nisqata, kunantaqmi sutiyapuchkayku “Proyecto Curricular Regional –PCR” nispa.
Imapaqtaq chay PCR nisqari rurakun? – rurakunmi, tukuy yachay wasikunapi yachachikunanpaq, ñawpaqtaqa qhichwa simi, qhichwa yachaypi, hinamantaq kastilla simipi, chaymantaqa atikullanmantaq ingles simi yachaqaypas.
Qulla Suyu ukhupi qhapaq yachayñiyuq hamawt’akuna yuyaychakuq kasqaqu chaymanhina, chaytan kay qillqapi khawarisunchik.
Tawantinsuyupi, masantin INKA qhari warmi, qusantin, quyantin, SUMAQ KAWSAYTA MACHKHAQKU, tukuy wawa masinkunapaq, LLAPALLANCHIK, allinta purispa, AYNI – MINK’A kamachiykunawan. Hinallataq imaymana chaninchaykunawan. Qhawarisun:
ALLIN MUNAY
Tukuy imatapas allinta munana, allinta munaspaqa allinta imatapas chaninchasun, hamawt’akuna nin wayna sipaskunata, masachakunapaqqa allinta munana, sunquta allinta tupachina, wawatapas munaspa tarina, uywakunatapas munayta uywana, chakratapas munayta uywana.
Chhiqaqa, allin munayqa, tukuy imatapas sunqunchikmantapacha munaspa ruraymi, chanin munaspa rimanapas, ruranapas, llapa ayllunchik sumaq kawsananpaq.
Mana allintachu munasun hinaqa, wak runa masiq kaqñinkunata munasun hinaqa, warminta, wawanta, uywanta, chakranta munapusunman hinaqa, manacha allinchu kanman, runa masiq kaqñinta huqaripusunman hinaqa suwa kutipusunman. (Ama suwa)
ALLIN YACHAY
Umalliq Waman Tapara yachachiwanchik “Allinta yachaspa imatapas rimana, mana yachaspaqa upallalla kana”, hamawt’akunaqa yachachiwanchik ch’ulla rimayta, chanin rimayta, chay rimasqataq chiqaqmi kanan, chaymanta tukuy ayllukunapi ninchik, “runaqa ch’ullata riman” runaqa mana llullachu kanan. (Ama llulla)
ALLIN RURAY
Tukuy imatapas allinta rurana, yachaykunata allinta yachaqana, llank’aypipas allillanta llank’ana, chakratapas allinta rurana, uywakunatapas allinta uywana, wasitapas allinta rurana.
Hamawt’akuna yachachiwanchik, qhari warmi allinta wawakunata allinta uymananku nispa, mana imatapas allintachu rurasun hinaqa, tukuy imatapas mana allinta rurasun hinaqa mana allinchu kanman, mana imatapas yanqa yanqataqa ruranachu, qillakunallan qasi qasitaqa imatapas ruranku. (Ama qilla)
¿IMA NINANTAQ SUMAQ KAWSAY?
Sumaq Kawsay taripanapaq qhapaq ñan nisqata purina, qhapaq ñanqa hamawt’akunaq puriyñin, yachayñin. Sumaqta kawsan allin puriqkunaqa, mana allin puriqkunataq mana sumaqtachu kawsan.
Sumaqta kawsanapaqqa kay kawsana patapi allinta purina, tukuy imatapas allinta munaspa, allinta yachaspa, allinta ruraspa.
Ch’uayanchariy ¿Hayk’aqtaq runa kanchik?
Qhari - warmi kuh masa kanchik, masachakapunkuhina, qharipis warmipis runachakapun, qharikuna manaraq quyayuqchu hinaqa wayna, warmikuna manaraq qusayuqchu hinaqa sipas. Ayllu ukhupiqa chay “individualismo” nisqaqa mana kanchu, hinallataq manan kanchu chay “machismo” nitaq kanchu “feminismo” ayllunchikunapiqa qhari warmi, sumaq kawsaytapuni machkhanchik tukuy kawsaykunawan.
Pisimanta pisi, runa kapuspa umalliq kayta yachaqanchik, qhariña-warmiña ayllu huñunakuypi, rimanakuspa, chanincharispa, ch’uyancharispa akllanku umalliqpaq hinaqa, kuchka iskayñinku ayllun rayku purinku, mana warmillachu nitaq qharillachu.
Qusantin – quyantin imaraykuchus allin runa, allin puriq, allin kawsaq, kaptinku akllasqa kanku. Tukuy runa masinkuna, wayna sipaskuna yanantin, chay allin runaq puriyñinta kawsayñinta rikuspa, sumaq kawsayta machkhanankupaq.
Kunankunaqa chay “machismo-feminismo-individualismo” kallpachakapuchkan, runakuna kawsayñinta qunqapuchkan, masachakapuspapas, t’aqanakuyman haykupuchkanku, wawata wikch’unakunku, mana sumaq kawsay kapuchkanchu, ch’aqwalla, huchatariylla.
Chayrayku sumaq kawsay taripanapaq, chay hatun qhawariy PACHAKUTI kutimunan chaypaqmi kay PCR nisqataqa chaninchamuchkayku.
¡¡¡¡Kawsachun Qulla Suyu!!!!